Οδηγίες ELTIS
Σύμφωνα με τις Οδηγίες για την εκπόνηση των ΣΒΑΚ του ΕLTIS, υλοποιούνται μέσα από μία διαδικασία 4 φάσεων, 11 βημάτων και 32 δράσεων, που απεικονίζονται παραστατικά στην εικόνα παρακάτω και θεωρούνται μέρος ενός συνεχούς κύκλου σχεδιασμού και μιας δυναμικής διαδικασίας. Οι δραστηριότητες δεν είναι απαραίτητο να ακολουθούν απαρέγκλιτα την διαδοχική ροή του χρονοδιαγράμματος αλλά μια λογική χρονική αλληλουχία.
Φάση Α: Σωστή Προετοιμασία
Πρώτο βήμα είναι ο καθορισμός των δυνατοτήτων κατάρτισης ενός αποτελεσματικού σχεδιασμού, ο οποίος συναρτάται από διάφορους εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες, που σφυρηλατούν ένα γενικό πλαίσιο για τη διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίηση του σχεδίου. Το ΣΒΑΚ θα πρέπει να ασπάζεται την φιλοσοφία της αειφορικής ανάπτυξης, να καλύπτει διευρυμένες ανάγκες κι όχι να εμμένει μόνο στην κινητικότητα και τις μεταφορές, να έχει αποκρυσταλλώσει και διαχωρίσει την έννοια της βιώσιμης κινητικότητας από κείνη της αύξησης της κυκλοφορίας. Επιπλέον, θα πρέπει να καθορίζεται μια συγκεκριμένη γεωγραφική περίμετρος εφαρμογής του, λαμβάνοντας υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες και τα κοινωνικά αιτήματα των πολιτών, χωρίς αυτό να μεταφράζεται ότι αποποιείται τα εθνικό και περιφερειακό πλαίσιο που άπτεται θεμάτων χωρικής ανάπτυξης και μεταφορών. Είναι σκόπιμο να υπάρχει ένα χρονοδιάγραμμα υλοποίησης του έργου και να διασφαλίζεται η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων και η συμμόρφωση τους στο πρόγραμμα εργασιών και εννοείται να μελετάται η υφιστάμενη κατάσταση κινητικότητας, τα εμπόδια και οι τάσεις που ανακύπτουν, για να μπορούν να προεικαστούν μελλοντικές εξελίξεις, διαπλεκόμενα συμφέροντα και να τεθούν οι στόχοι του προγράμματος. Τέλος, πρέπει να προσδιορίζεται η διαθεσιμότητα των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων για την πετυχημένη έκβαση του ΣΒΑΚ.
- Βήμα 1ο Καθορισμός των Δυνατοτήτων για ένα Επιτυχημένο ΣΒΑΚ / Στην αρχή της διαδικασίας σχεδιασμού, είναι αναγκαίο να καθοριστεί η δυνατότητα ανάπτυξης ενός επιτυχημένου ΣΒΑΚ. Αυτό εξαρτάται από πολλούς εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες που παρέχουν το γενικό πλαίσιο για τη διαδικασία σχεδιασμού και την εφαρμογή του σχεδίου.
- Βήμα 2ο Καθορισμός της Διαδικασίας Ανάπτυξης και του Πεδίου Εφαρμογής του Σχεδίου / Η διαδικασία σχεδιασμού των ΣΒΑΚ χρειάζεται προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες. Αυτό περιλαμβάνει ως ένα κρίσιμο βήμα τον ορισμό του γεωγραφικού πεδίου εφαρμογής, το οποίο στην ιδανική περίπτωση θα πρέπει να εξετάζει τη «λειτουργική αστική περιοχή». Η συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων και η ενοποίηση των πολιτικών είναι δύο ακόμα πεδία τα οποία θα πρέπει να αντιμετωπιστούν σε αυτήν τη φάση η οποία ολοκληρώνεται με μια συμφωνία για το σχέδιο εργασιών και τον τρόπο διαχείρισης.
- Βήμα 3ο Ανάλυση της Κατάστασης Κινητικότητας και Ανάπτυξη Σεναρίων / Το τελευταίο βήμα για την καλή προετοιμασία του ΣΒΑΚ είναι η ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης κινητικότητας και η ανάπτυξη πιθανών μελλοντικών σεναρίων. Αυτό αποτελεί τη βάση για τον καθορισμό των στόχων με ορθολογικό και διαφανή τρόπο. Ως πρώτη δράση, είναι απαραίτητη μια διεξοδική ανάλυση των προβλημάτων και των ευκαιριών στον τομέα των αστικών μεταφορών και της κινητικότητας. Η δράση αυτή είναι ένα σημαντικό ορόσημο, καθώς τροφοδοτεί την ανάπτυξη διαφορετικών σεναρίων. Αυτά τα σενάρια βοηθάνε στην καλύτερη κατανόηση του πώς θα μπορούσε να μοιάζει η αστική κινητικότητα στο μέλλον.
Φάση Β: Λογικό και Διαφανές πλαίσιο στόχων
Η επένδυση σε ένα συλλογικό όραμα είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του ΣΒΑΚ, που μπορεί να διατελέσει την πυξίδα για όλες τις ενέργειες και τους σκοπούς του σχεδίου. Το κοινό όραμα προϋποθέτει, πέρα από την άρτια σύμπραξη όλων των σχετικών φορέων, και την πληροφόρηση και συμμετοχή του κοινού στα διάφορα στάδια σχεδιασμού. Ο ορισμός των προτεραιοτήτων, των στόχων και των πακέτων μέτρων, που θα αποφασιστούν μέσα από διάλογο των ενδιαφερομένων πλευρών με την ομάδα έργου, την εκτίμηση κόστους-οφέλους, την επιτομή «ορθών πρακτικών» από περιοχές με ανάλογες πολιτικές, είναι ακόμα μία θεμελιώδης δεξιότητα στην κατεύθυνση για την βιώσιμη κινητικότητα. Οι στόχοι θα πρέπει να είναι εφικτοί, μετρήσιμοι και με σαφές χρονοδιάγραμμα υλοποίησης και η επιλογή των εν λόγω μέτρων αντίστοιχα θα πρέπει να αξιοποιεί την τυχούσα συνέργειά τους ή να συνδυάζεται με τον σχεδιασμό χρήσεων γης κι άλλες τομεακές δράσεις, για να δρέψουμε περισσότερους καρπούς από την εκτέλεση του ΣΒΑΚ.
- Βήμα 4ο Ανάπτυξη ενός Κοινού Οράματος / Η ανάπτυξη ενός κοινού οράματος αποτελεί ένα από τους ακρογωνιαίους λίθους του Σχεδίου Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ). Το κοινό όραμα είναι εκείνο που θα θέσει τη βάση προσδιορισμού των στόχων και των μέτρων ενός ΣΒΑΚ. Το όραμα μπορεί να γίνει ο οδηγός ενός ΣΒΑΚ εφόσον αυτό είναι ευρέως αποδεκτό τόσο από τους πολίτες όσο και από τους ενδιαφερόμενους φορείς.
- Βήμα 5ο Ορισμός Προτεραιοτήτων και Μετρήσιμων Στόχων / Το όραμα είναι μια σημαντική ποιοτική περιγραφή για το μέλλον που επιθυμούμε να έχουμε. Το όραμα από μόνο του όμως δεν αρκεί. Πρέπει να καθορίζεται από συγκεκριμένους στόχους, οι οποίοι υποδεικνύουν το είδος της αλλαγής που επιθυμεί η κοινωνία να έχει. Οι αλλαγές αυτές πρέπει επίσης να είναι μετρήσιμες, επομένως απαιτείται επιλογή κατάλληλων και μελετημένων στόχων που εστιάζουν σε επιλεγμένες περιοχές.
- Βήμα 6ο Ανάπτυξη Αποτελεσματικών Πακέτων Μέτρων / Η ανάπτυξη αποτελεσματικών πακέτων μέτρων αποτελεί τον πυρήνα της βιώσιμης αστικής κινητικότητας. Η ικανοποίηση των στόχων που έχουν προκαθοριστεί μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο με κατάλληλα επιλεγμένα μέτρα. Η επιλογή των μέτρων θα πρέπει να βασιστεί σε διάλογο με τους βασικούς εμπλεκόμενους φορείς, να ληφθεί υπόψη η εμπειρία από άλλες περιοχές με παρόμοιες πολιτικές, να διασφαλιστεί ότι τα μέτρα αντικατοπτρίζουν το κόστος υλοποίησής τους και να αξιοποιηθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό οι συνέργιες μεταξύ των μέτρων. Ουσιαστικά, σε αυτό το στάδιο, τα μέτρα καθορίζονται ως απαντήσεις στα ερωτήματα: τι, πώς, πού και πότε; Ο προσδιορισμός των μέτρων (και των πακέτων μέτρων) είναι ένα σημαντικό ορόσημο στην ανάπτυξη του ΣΒΑΚ.
Φάση Γ: Εκπόνηση του Σχεδίου
Μετά τα μέτρα, σειρά έχει η διανομή διακριτών ρόλων και η ανάθεση συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων στα εμπλεκόμενα μέλη για την καλύτερη διαχείριση των καθηκόντων τους και των διαθέσιμων πόρων τους και την αναγνώριση της ακτίνας ευθύνης του καθώς και ο εντοπισμός των χρηματοδοτικών πηγών. Συντάσσεται κατόπιν ένα πλήρες σχέδιο δράσης και εκτιμάται ο προϋπολογισμός του έργου. Η πρόοδος της διαδικασίας σχεδιασμού θα πρέπει να παρακολουθείται συνεχώς και να αξιολογείται για να διαπιστώνονται παραβλέψεις και λάθη, που θα λειτουργούν ως «case study» για την αποφυγή αντίστοιχων αστοχιών στο μέλλον. Έπειτα από έναν τελικό έλεγχο ποιότητας, το σχέδιο εγκρίνεται από εκλεγμένους πολιτικούς εκπροσώπους του φορέα που ανέλαβε τον σχεδιασμό, αφού έχει εξασφαλίσει την αποδοχή του συνόλου των εμπλεκομένων μερών και των πολιτών.
- Βήμα 7ο Συμφωνία για Σαφείς Αρμοδιότητες και Κατανομή Χρηματοδότησης / Στενά συνδεδεμένος με την επιλογή (πακέτων) μέτρων είναι ο καθορισμός σαφών αρμοδιοτήτων καθώς και η εκπόνηση σχεδίου δράσης και προϋπολογισμού. Είναι ένα βασικό μέρος του ΣΒΑΚ και απαιτεί την επίσημη έγκριση όλων των εμπλεκόμενων μερών. Ουσιαστικά, σε αυτό το βήμα χρειάζεται να απαντηθούν τα ερωτήματα: ποιος και πόσο;
- Βήμα 8ο Ενσωμάτωση της Παρακολούθησης και Αξιολόγησης του Σχεδίου / Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση θα πρέπει να ενταχθούν στο σχέδιο ως βασικά εργαλεία διαχείρισης ώστε να παρακολουθούν τη διαδικασία σχεδιασμού και την εφαρμογή των μέτρων, αλλά επίσης να βοηθούν στην ανατροφοδότηση της εμπειρίας του σχεδιασμού, με σκοπό να εμπεδωθεί το τι λειτουργεί καλά και τι λιγότερο καλά και να δημιουργηθούν συγκεκριμένες περιπτώσεις βάσει τεκμηρίωσης για την ευρύτερη εφαρμογή παρόμοιων μέτρων στο μέλλον.
- Βήμα 9ο Υιοθέτηση ΣΒΑΚ / Το ΣΒΑΚ συνοψίζει τα αποτελέσματα όλων των προηγούμενων δραστηριοτήτων. Μετά από ένα τελικό έλεγχο ποιότητας, το έγγραφο, συμπεριλαμβανομένων των δράσεων και το σχέδιο του προϋπολογισμού, πρέπει να εγκριθεί επίσημα από τους πολιτικούς εκπροσώπους. Είναι επίσης σημαντικό να διασφαλιστεί ότι το σχέδιο είναι ευρέως αποδεκτό μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και των πολιτών.
Φάση Δ: Εφαρμογή του Σχεδίου
Το τέταρτο και τελευταίο στάδιο σχετίζεται με την εφαρμογή του ΣΒΑΚ, που απαιτεί την λυσιτελή πραγματοποίηση των στόχων που είχαν τεθεί, την επίβλεψή της υλοποίησής τους, που μπορεί να διαβλέψει πιθανούς κινδύνους που μπορεί να προκύψουν και να τους αντιμετωπίσει κατάλληλα, την τήρηση των προαπαιτούμενων προτύπων ποιότητας και την ενημέρωση του κοινού για την πορεία αυτή. Η διαδικασία εφαρμογής θα πρέπει να είναι ευέλικτη για να μην χάσει την δυναμική της σε βάθος χρόνου και τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν απ’ αυτή να χρησιμεύσουν ως οδηγός για την ανάπτυξη επόμενων ΣΒΑΚ.
- Βήμα 10ο Διασφάλιση Ορθής Διαχείρισης και Επικοινωνίας (κατά την υλοποίηση του σχεδίου) / Μετά την έγκριση του Σχεδίου, ξεκινά η φάση της υλοποίησης. Καθώς το ΣΒΑΚ είναι ένα στρατηγικό σχέδιο, παρέχει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να υλοποιηθούν οι δράσεις του ΣΒΑΚ, αλλά δεν προσδιορίζει με λεπτομέρεια πως τα διάφορα μέτρα θα εφαρμοστούν. Πρέπει να τονιστεί ότι η διαδικασία υλοποίησης, πρέπει να ακολουθήσει μια δομημένη προσέγγιση για να βελτιώσει τους στόχους και να σχεδιάσει, εξειδικεύσει, διαχύσει και ελέγξει την εφαρμογή των μέτρων. Αυτές οι κυκλικές διαχειριστικές διεργασίες θα είναι πολύ μικρότερες χρονικά συγκρινόμενες με τη φάση του σχεδιασμού και πρέπει να είναι αρκετά ευέλικτες ώστε να προσαρμόζονται σε νέα δεδομένα. Ταυτόχρονα θα πρέπει να γίνει προσπάθεια ώστε να ενταχθούν μέσα στο πλαίσιο λειτουργίας του οργανισμού που θα είναι υπεύθυνος για την εφαρμογή των μέτρων.
- Βήμα 11ο Αποτίμηση Άλλων Εμπειριών